خەیاڵپڵاوی فارسی: زمانی فارسی و زمانە خۆجێیەکان!

رەحیم سورخی

خۆڕاگری، هەوڵدان بۆ بوژاندنەوەی زمان، فەرهەنگ، هونەر و ئەدەبیاتی نەتەوە ژێردەستەکانی وڵاتی ئێران و پەرەسەندنی هەستی ناسنامە خوازییان پلان و سیاسەتی تواندنەوە و سنووردارکردنی ئەو نەتەوانەی بە دەست دەوڵەتە یەک لە دوای یەکەکانی ئەو وڵاتەی تا ڕادەیکی زۆر پوچەڵکردووەتەوە. بەشێوەیەک کە کاربەدەستان و هێندێک ئاکادیمی، زمانناس، ئەدیب و نووسەری فارسی تووشی هیستریا کردووە. یەک لەو کەسانە "د. شەفیعی کەدکەنی"یە کە بە کەسێکی زانا، خۆشنێو و لێکۆڵەرێکی بەناوبانگ دەناسرێت و بەتایبەتی لە یەکێک لە شێعرەکانیدا کە بۆ کۆچی دوایی وەرگێڕی بەتوانای کوردی " محەممەدی قازی" گوتوویەتی "کورد بە فەخری مێژوو و تەباری خۆیان ناودەبات" . لەم ڕۆژانە بەشێک لەقسەکانی شەفیعیی کەدکەنی لە تۆڕەکۆمەڵایەتییەکان بڵاو بووەوە [هاوپێچی ئەم نووسینەکراوە] لە چەند ڕوویەکەوە جێگای تێڕامانن:

پرسی زمانی دایکی لەگەڵ ژمارەیەک نووسەر و وەرگیڕ

21 فێڤرییەی هەموو ساڵێک رۆژی جیهانیی زمانی زگماک یان زمانی دایکی یە و بە بایەخەوە چاو لەو رۆژە دەکرێ.

گرنگی و بایەخی زمانی دایکی لە چ دایە و ئێمە وەک نەتەوەی کورد دەبێ چ بکەین بۆ ئەوەی لە ژێر هەژموونی داگیرکەرانی کوردستاندا پەرە بە زمانی دایکیمان بدەین، ئەو تایبەتمەندییانە چین کە لە زمانی کوردیدا هەیە و دەبێ کاریان لەسەر بکرێ بۆ ئەوەی وەک زمانێکی زیندوو لە گشت بوارەکانی هزر و بیرکردنەوەدا کاری پێ بکرێ؟

بۆ وەڵامدانەوەی ئەو پرسیارانە، ڕای کۆمەڵێک نووسەر و مامۆستای شارەزا لە زمانی کوردیم وەرگرتووە.

ئامادەکردنی: جەمال نەجاری

پلانی زمان (language planning)

سەعد قازی

بەر لەوەی بچینە نێو دەقی بابەتەکەوە پێویستە پێداچوونەوەیەکی کورت لە سەر بابەتی زمان بکرێ و هێندێک تیۆر کە پێوەندییان بە چەمکی زمانەوە هەیە باس بکرێن، بۆ ئەوەی تیشک بخاتە سەر ڕەوتی بابەتەکە. ئەوەی لەم وتارەدا دەگونجێ، پلانی زمان بە گشتییە و زمانی کوردی لەو پێوەندییەدا بە نموونە وەردەگرین، کە تا ئێستا چی بۆ کراوە و پێویستە چی بۆ بکرێت. هەروەها بەشێکی گرینگی ئەم بابەتە بە پشتبەستن بەو خوێندنەوانەی تا ئێستا کراون هەوڵ دەدا گرینگایەتیی پلانی زمان لە سەر زمانی کوردی باس بکا.

دەوری زمانی زگماکی لەپاراستنی ناسنامەی تاکی و کۆمەڵایەتیدا

د. ڕەحیم سورخی

پێناسەی زمانی زگماکی

ھەرکام لە ئێمە خاوەنی یەک زمانی زگماکیین. زمانی زگماکی/ زمانی یەکەم یان زمانی دایک،"ئەو زمانەیە کە تاکێک لە سەرەتای منداڵییەوە لە ماڵ و لەنێو خێزاندا فێری بووە، ھەرچەند بەو شێوەیەی پێویستە ئێستا لەلایەن ئەو تاکەوە قسەی پێنەکرآ" و، یان یەکەم زمانە کە تاکێک فێریی بووە و ھێشتا لێی تێدەگات."  زمانی کەسێکە کە لەگەلڕ لەدایکبوونیدا فێری بووە، بە باشترین شێوە قسەی پێدەکات و زۆرجار بنەمایەکە بۆ ناسنامەی کۆمەڵایەتیی ئەو.  بە ھەر شێوەیەک بێت، زمان لە نێوان ئەو پێکھێنانەی تاکەکانیان پآ دەناسرێتەوە، پێکھێنێکە کە بە سادەترین شێوە، شیاوی تاوتوێکردنە.